کولبران و کوله باری از درد و رنج

 محمد صادقی

تقریباً هفته ای نیست که منابع حقوق بشری در مناطق مرزنشین استان های غرب و شمال غربی کشور از کشته شدن کولبران کرد با شلیک مستقیم نیروهای انتظامی و مرزبانان جمهوری اسلامی خبری منتشر نکنند. در جدیدترین خبرها در این باره کمپین بین المللی حقوق بشر در ایران روز...................

*نظرات وارده در یادداشت لزوما بیانگر دیدگاه 88 نمی باشد

 تقریباً هفته ای نیست که منابع حقوق بشری در مناطق مرزنشین استان های غرب و شمال غربی کشور از کشته شدن کولبران کرد با شلیک مستقیم نیروهای انتظامی و مرزبانان جمهوری اسلامی خبری منتشر نکنند.
در جدیدترین خبرها در این باره کمپین بین المللی حقوق بشر در ایران روز گذشته اعلام کرد که از تاریخ ۹ آبان ماه تا ۱۷ آبان ماه گذشته حداقل ۹ نفر از کولبران و کاسبکاران در مرزهای مناطق مرزی غرب کشور کشته یا زخمی شده‌اند.
تدوام کشتار کولبران کرد در مرزهای مناطق کردنشین به امری عادی و روزانه تبدیل شده است. این کولبران در نقاط هم‌مرز با عراق مورد شلیک مستقیم نیروهای انتظامی و مرزبانی ایران قرار می‌گیرند، و کسی هم پاسخگوی این فاجعه نیست.
از سویی شهروندان کم درآمد و بیکار مرزنشین در تلاش برای امرار معاش، جان خود را بر کف دست می گیرند و رهسپار کوهستان می شوند، و از دیگر سو نیروهای نظامی و انتظامی جمهوری اسلامی برای حفظ امنیت مناطق مرزی و البته مبارزه با پدیده قاچاق کالا در کمین این کولبران نشسته اند.
کولبر با کوله باری از درد و رنج
کولبر در مناطق کردنشین ایران به کسی گفته می‌شود که جهت امرار معاش در نقطه صفر مرزی با بستن بار بر پشت خود، به انتقال کالا و عبور دادن آن از پاسگاه‌های مرزی مبادرت می ورزند.
کولبران در قبال این کار طاقت فرسا دستمزد ناچیزی دریافت می‌کنند و گاهی بهای بزرگی به قیمت از دست دادن جان خود می پردازند.
اگر بخت با کولبران یار باشد و از کمین نیروهای انتظامی جان سالم به در برند آن گاه باید مراقب مین‌های برجای مانده از دوران جنگ و البته سرما و حتی ریزش بهمن های سنگین باشند.
براساس گزارش‌های منتشر شده، هر کولبر در روز باری به وزن ۱۲۰ تا ۱۵۰ کیلو را در مسافتی ۴ الی ۵ کیلومتری از مرز تا محلِ موردنظرِ سفارش‌دهندگان کالا می پیماید و دستمزدهایی بین ۳۰ تا ۵۰ هزار تومان دریافت می‌کند.
کولبری تنها به مردان و زنان نان آور خانواده اختصاص ندارد و آن جا که فقر و تهدیدستی امکان گذران زندگی را از ساکنان مرزنشین سلب می کند کودکان و نوجوانان نیز قدم در جای پای والدین خود می گذارند تا بلکه سهمی در تامین معیشت خانواده بر عهده گیرند.
امنیت، گوهر نایاب مرزی
بر اساس آمار و شواهد رسمی مناطق مرزی ایران بنا به دلایلی توسعه پیدا نکرده و می‌توان گفت که در فقر اقتصادی و سرمایه‌گذاری به سر می برد.
مناطق مرزی ایران معمولا مناطقی کوهستانی و بی آب و علفی هستند که امکان فعالیت در زمینه کشاورزی و دامپروری را برای ساکنان این مناطق دشوار کرده است و نه تنها دولت که بخش خصوصی نیز رغبتی برای سرمایه گذاری در این مناطق را ندارد.
از سویی جنگ و درگیری ‌های مسلحانه متعدد میان نیروهای نظامی ایران و مخالفان دولت در طی سالیان اخیر در این مناطق سبب شده است تا «امنیت» به عنوان زیربنای توسعه اقتصادی از این منطقه رخت بربندد. بدین ترتیب فقر و تنگدستی بر زندگی بخشی بزرگ از زندگی مردم کرد مناطق کردنشین ایران سایه افکنده است. فشار اقتصادی، ساکنین این مناطق را مجبور ساخته تا جهت امرار معاش یا به شهرهای صنعتی و مرکزی ایران هجوم آورند و یا برای تأمین ابتدایی‌ ترین مایحتاج زندگی، به شغل کاذب و پر مخاطره‌ی کولبری پناه ببرند؛ شغلی که بی‌ سرپرست شدن مستمر زنان و کودکان را در پی داشته است.
چندی پیش نماینده سقز و بانه در مجلس شورای اسلامی، هنگام مخالفت با آمارهای دولت درخصوص بیکاری در استان‌های مختلف کشور، به پدیده کولبری و رواج آن در منطقه‌های کردنشین اشاره‌ کرد و گفت: «آمارهای دولت بیانگر آن ‌است که میزان بیکاری (استان کردستان) در مرز ۱۱درصد است، اما استاندار کردستان به صراحت اعلام کرده میزان بیکاری استان بالای ۲۰درصد است... دولت هر حرکتی برای کسب یک لقمه نان بخور و نمیر را هم کار حساب می ‌‌کند، در کردستان بحثی به ‌نام کولبری داریم، آقایان این کارها را هم جزو آمار اشتغال حساب می‌کنند درحالی‌که اینها درآمدهای ناچیز دارند.»
جرم کولبران چیست؟
از منظر جرم‌شناسی و از دیدگاه قانون گذاران اتهام کولبران «اقدام به قاچاق و حمل کالایی است که حقوق قانونی و گمرکی آن پرداخت نشده» و همچنین «خروج غیرقانونی مرزهای رسمی و تعریف شده بین دو کشور هم‌جوار» است. هر دوی این اتهامات محل مناقشه حقوق دانان است.
از سویی بسیاری از ساکنان نواحی مرزی، بستگانی در آن طرف مرز دارند و رفت و آمد آنها به نواحی مرزی امری طبیعی و معمول است. از سوی دیگر معمولا ارزش کالای حمل شده توسط هر کولبر از حد مورد نظر قانون مجازات مرتکبان قاچاق کالا، کمتر است.
بنا بر اصطلاح حقوقی «عمل ارتکابی علاوه بر فقدان عنصر معنوی فاقد عنصر مادی نیز هست.»  زیرا توجه این نکته ضروری است که درک و تعریف بسیاری از مردم مناطق مرزی از قاچاق تا حد زیادی با تعریف قانونی آن متفاوت است. از نظر ساکنان این مناطق "قاچاق" یعنی خرید و فروش مواد مخدر و مشروبات الکلی.
به همین دلیل، قاچاقچیان مواد مخدر و تا حدی مشروبات الکلی، افرادی منفور به شمار می آیند، در مقابل کولبران به عنوان افرادی شریف و زحمت کش که در پی کسب روزی و معیشت حلال هستند مورد تقدیر مردم هستند.
در شرایطی که بسیاری از کولبران کشته شده در طی سالیان اخیر هدف شلیک مستقیم نیروهای نظامی جمهوری اسلامی قرار گرفته اند اما در تبصره ۳ – بند ۱۰ ماده­ی ۳، ‌قانون به کارگیری سلاح توسط مأمورین نیروهای مسلح در موارد ضروری مقرر می ‌دارد، مأمورین مسلح در کلیه موارد مندرج در این قانون در صورتی مجازند از سلاح استفاده نمایند که اولا چاره‌ای جز به کارگیری سلاح‌ نداشته باشند، ثانیاً در صورت امکان مراتب: الف - تیر هوائی، ب- تیراندازی کمر به پائین، ج- تیراندازی کمر به بالا ‌را رعایت نمایند.
همچنین براساس ماده ۷ این قانون مأمورین موضوع این قانون هنگام به کارگیری سلاح باید حتی‌المقدور پا را هدف قرار بدهند و مراقبت نمایند که اقدام آنان منجر به فوت ‌نشود.
در کنار کشتار کولبرهای کرد، باید به موضوع کشته شدن روزانه اسب ها و قاطرهای کولبران نیز اشاره کرد.
نیروی های نظامی در موارد متعددی اقدام به شلیک به اسب ها و قاطرهای مورد استفاده برخی کولبران برای حمل بار می کند.
ارزش تقریبی این حیوانات اهلی رقمی در حدود ۳ میلیون تومان برآورد شده است که بر اساس آمار ارائه شده در سال گذشته حدود ۸۰۰ راس اسب و قاطر با شلیک گلوله مرزبانان کشته شدند و بیش از ۲ میلیارد تومان ضرر مالی بر جای گذاشت.
برادران قاچاقچی خودمان!
رفتار دوگانه دولت و متولیان امر با پدیده قاچاق از جمله مواردی است که بر درد و اندوه کشتار کولبران زحمت کش مناطق کردنشین می افزاید.
در حالی که باندهای قاچاق به راحتی در اسکله ها  و بنادر و همچنین در داخل شهرها و فروشگاه ها کالاهای خود را با فراغت بال جابه جا می کنند و به فروش می رسانند و ثروت های هنگفتی به جیب می زنند، در این سوی نیروی انتظامی با تیربار در کمین کولبران کرد نشسته است تا در سینه کش کوهستان بی آن که تفهیم اتهامی صورت گیرد و جرمی به اثبات برسد سینه ان ها را مورد هدف قرار دهد.
این موضوعی است که خود مسئولان دولت و مجلس و حتی ارگان رسمی سپاه پاسداران نیز بر آن تاکید دارند.
ابتدا محمود احمدی ‌نژاد رئیس دولت ایران در سخنانی جنجالی برخی اعضای سپاه پاسداران را «برادران قاچاقچی خودمان» نامید و بر وجود مرزهای غیرقانونی صحه گذاشت و گفت: «برخی از نهادها و سازمان‌ ها از طریق چنین اسکله‌ ها و مرزهایی اقدام به ورود کالا می‌ کنند که باید جلوی آنها گرفته شود».
چندی پیش نیز رییس کل گمرک کشور از تشکیل ۱۹ هزار پرونده قاچاق کالا در ۸ ماهه نخست سال خبر داده بود.
مهرماه سال گذشته علی اکبر اولیا رئیس کمیته تحقیق و تفحص مجلس درباره "ستاد مبارزه با قاچاق کالا و ارز" که سعید مرتضوی دادستان سابق تهران و متهم اصلی پرونده جنایت کهریزک ریاست آن را برعهده داشت، در گزارشی اعلام کرد که «به هرحال نمی ‌شود خیلی جاها بدون تبانی یک ‌سری از مسوولان دولتی، قاچاق اتفاق بیفتد. یعنی بخشی از اینها خارج از مجاری رسمی انجام می ‌شود و خیلی راحت کالاهای قاچاق از زیر دست گمرک رد می ‌شود».
اولیا در ادامه اظهارات خود از کشته شدن روستاییانی که زندگی خود را از طریق کولبری تامین می کنند توسط نیروهای نظامی مرزی انتقاد کرده و گفته بود: «از آن سو افرادی عادی به دلیل همین بحث قاچاق کشته می‌ شوند؛ یعنی پول قاچاق به قاچاقچیان کلان و بانفوذ می‌ رسد اما خون افراد خرده ‌پایی ریخته می ‌شود که برای زندگی روزمره‌ شان مثلا کولبری می کنند.»
جالب آن که مطابق آمار رسمی گمرک جمهوری اسلامی، میزان کالاهای وارداتی قاچاق از مرزهای استان کردستان از ۳درصدِ کلِ مواد و کالاهای قاچاق به کشور کمتر است.
با وجود این شهریورماه سال گذشته رسانه های دولتی از اختصاص ۱۶میلیارد تومان اعتبار برای "حراست" از مناطق مرزی آذربایجان غربی (و کردستان) از سوی دولت خبر دادند.
این بودجه هنگفت علاوه بر بودجه معمول نهادهایی همچون سپاه پاسداران، نیروی انتظامی و مرزبانان کشور بود.
جمهوری اسلامی ایران پس از عربستان سعودی دومین وارد کننده بزرگ قاچاق کالا در منطقه خاورمیانه است.
ارگان رسمی سپاه: کولبران را نکشید!
نکته جالب توجه آن که در مردادماه سال جاری روزنامه جوان وابسته به سپاه پاسداران نیز با انتشار گزارشی به انتقاد از کشته شدن کولبرهای بی دفاع در مناطق مرزی کشور پرداخت.
روزنامه جوان در ۱۶ مرداد امسال نوشت: «باید در راستای مجازات نکردن این افراد که به قصد اشتغال، امرار معاش و رفع گرسنگی خانواده و فرزندان ناگزیر به کار کولبری شده‌اند گام برداشته شود و به جای مجازات آنها درصدد اشتغال این نیروهای آماده به کار برآمد»
نویسنده این گزارش ادامه داده است: «مرزنشینان روزگار غریبی دارند، البته به زعم ما، انگار آنان از مرز جان گذشته‌اند. زنانگی زنان به لطافت سنگ شده در روزگار این سرزمین، بازی و شادی کودکان عبور از مین است و مرز، جوانان نیز سایه سنگین مرگ را در پس آرزوهای خود می‌بینند. »
این گزارش روزنامه  وابسته به سپاه در پایان گزارش خود نوک پیکان انتقادات را به سمت دولت محمود احمدی نژاد نشانه می رود و می نویسد: «آنها هنوز گوش می‌سپارند به وعده مسئولان، برای کار و سرمایه‌گذاری و هزار حرف گفته و ناگفته دیگر، اما اگر زمانی برایشان باقی بماند.»
طرح موضوع کشتار کولبران در سازمان ملل
بر اساس گزارش منابع خبر ی محلی تنها از فروردین‌ ماه ١٣٩٠ تا خرداد ماه ١٣٩١، قریب به ١٨٢ کولبر در مناطق مرزی کُردنشین ایران از سوی نیروهای نظامی جمهوری اسلامی به قتل رسیده و یا مجروح شده‌اند.
کشتار کولبران در سالهای اخیر مورد توجه نهاد‌ها و مدافعان حقوق بشر قرار گرفته است. از جمله احمد شهید، گزارشگر ویژه حقوق بشر سازمان ملل متحد برای امور ایران در دومین گزارش خود از کشتار سیستماتیک کولبران در مناطق مرز مرزنشین کردستان انتقاد کرده بود.
بر اساس گزارش احمد شهید: ‌»کولبران که محموله‌هایی از اجناسی همچون چای، تنباکو و سوخت را برای معاش زندگی در حدود مرزی بر پشت خود حمل یا قاچاق می‌کنند، از این رفتار متاثر هستند.  قانون ایران فعالیتهای قاچاق کولبران را به عنوان جرمی که قابل مجازات با چند ماه زندان یا جریمه‌ای معادل کالاهایی ضبط شده است می‌داند. اما گزارشگر ویژه گزارش‌هایی دریافت کرده است که نگاهبانان مرزی به این افراد شلیک می‌کنند، و به این وسیله ده‌ها کولبر و همچنین اسب‌های آنان را سالانه زخمی ویا به قتل می‌رسانند.»