آتش اقتدارگرایان به سرمایه ملی نفت

مریم مدنی

" سرازیر شدن 3 هزار میلیارد تومان سرمایه ایران به جیب 4 همسایه عرب در هر 22 روز". این تیتر گزارش هفته گذشته خبرگزاری امنیتی فارس بود که در آن به برداشت بیش از حد کشورهای عرب همسایه از میادین مشترک نفتی با ایران پرداخته است. بر اساس این گزارش کشورهای امارات، عربستان، عراق و قطر هر 22 روز....................

  " سرازیر شدن 3 هزار میلیارد تومان سرمایه ایران به جیب 4 همسایه عرب در هر 22 روز". این تیتر گزارش هفته گذشته خبرگزاری امنیتی فارس بود که در آن به برداشت بیش از حد کشورهای عرب همسایه از میادین مشترک نفتی با ایران پرداخته است.

بر اساس این گزارش کشورهای امارات، عربستان، عراق و قطر هر 22 روز یک میلیون و صد و سه هزار بشکه نفت بیشتر از ایران برداشت می‌کنند و اگر قیمت هر بشکه فقط 100 دلار محاسبه شود در واقع این کشورها در این بازه زمانی 3 هزار میلیارد تومان بیشتر از این میادین درآمد دارند.

ایران اکنون 13 میدان مستقل و 6 میدان مشترک از 35 میدان هیدروکربوری خلیج فارس یعنی سهم قابل توجهی از منابع دریایی  را به خود اختصاص داده است و علیرغم هشدار کارشناسان نفتی در مورد برداشت بی‌رویه همسایگان ایران از ذخایر نفتی و گازی، اعراب همچنان به برداشت بی‌رویه خود ادامه می‌دهند و ایران هنوز نتوانسته از این میادین مشترک به اندازه دیگران برداشت کند.

پاییز سال گذشته خبرنامه انرژی مرکز پژوهش‌های مجلس خبر از افتتاح چاه دوازده کیلومتری قطری‌ها برای برداشت از ذخایر ایران داد.

هرچند رستم قاسمی، وزیر نفت در گفت‌وگو با خبرنگاران این موضوع را تکذیب و بر رابطه خوب ایران با همسایگان عرب خود تاکید کرد اما گزارش هفته گذشته خبرگزاری نزدیک به سپاه فارس نشان از راه‌اندازی این پروژه دارد.

اکنون قطری‌ها علاوه بر اینکه ده سال زودتر از ایران شروع به برداشت از منابع مشترک خود با ایران کرده‌اند، همچنین به تازگی با حفر چاه افقی 12 کیلومتری روزانه 450 هزار بشکه نفت هم به این شکل برداشت می‌کنند، این در حالی‌ است که سهم برداشت ایران از این چاه مشترک تاکنون صفر بوده است.

از سویی درآمد قطر از صادرات ال. ان. جی در سال 2010 از درآمد فروش نفت این کشور بسیار بیشتر بوده و این عضو اوپک را در صدر فهرست ثروتمندترین کشورهای جهان قرار داده است. بخش عمده این ال. ان. جی( گاز مایع) از میادین مشترک قطر با ایران تامین شده است.

به گفته کارشناسان، برداشت  قطر از حوزه گازی مشترک با ایران ۱۵ برابر برداشت ایران است كه در نهایت به 40 میلیارد دلار اختلاف درآمد سالانه می‌رسد.

ایران در حالی با داشتن حدود 13 میدان مستقل و شش میدان مشترک از 35 میدان هیدروکربوری خلیج پارس سهم قابل توجهی از منابع دریایی را به خود اختصاص داده است که بنا بر گزارش های رسمی رقبای عربی 9 برابر کشورمان از مخازن خلیج فارس برداشت می کنند. ایران که در میادین فروزان، آرش، سلمان، هنگام، مبارک، اسفندیار و میدان عظیم گازی پارس جنوبی با کشورهای حاشیه خلیج فارس شریک است، تاکنون نتوانسته به طور کامل و برابر با همسایگان از این میادین برداشت کند. با وجود وعده‌های رستم قاسمی مبنی بر سرمایه‌گذاری 66 میلیارد دلاری در صنعت نفت نه تنها از سوی ایران هیچ پیشرفتی صورت نگرفته بلکه همانگونه که گفته شد در برخی میادین میزان برداشت ایران صفر است.

در حال حاضر بیش از 25 درصد نفت جهان از دریا استخراج می‌شود که در این میان خلیج فارس با 60 درصد، دریای شمال با 10 درصد و خلیج مکزیک با 9 درصد منابع و ذخایر هیدروکربوری در جایگاه اول تا سوم ذخایر هیدروکربوری قرار دارند.

 

ایران در خزر حضور ندارد

در حالی موضوع برداشت بیش از اندازه اعراب از ذخایر نفتی و گازی مشترک با ایران مطرح است که کشورمان در حوزه نفت خزر هم مثل خلیج‌فارس امکان برداشت و استفاده از ذخایر بیکران گازی را ندارد.

اکنون کشورهای حوزه دریای خزر برخلاف ایران سال‌هاست نفت و گاز دریا را صادر می‌کنند، اما ایران نمی‌تواند حتی برای استفاده داخل از انرژی خزر بهره‌برداری کند. همسایه‌های ایران در دریای خزر، از جمله ترکمنستان و آذربایجان، در بهره‌برداری از منابع انرژی این دریا موفق عمل کرده و در سال‌های اخیر توانسته‌اند میزان تولیدات نفت و گاز خود را افزایش دهند.

بر خلاف این کشورها، ایران تاکنون موفق به استخراج یک بشکه نفت و یا یک مترمکعب گاز این دریا نشده است، تا جایی که اکنون بیش از ۵۰ شرکت انگلیسی و آمریکایی و فقط ۱۰ شرکت روسی فعال در بخش استخراج نفت و گاز  هستند. اين در حالی است كه هم‌اكنون هیچ شرکت ایرانی در خزربه فعاليت مشغول نیست.

به گفته کارشناسان سرمایه ایران در خزر به حدی‌ است که این کشور را حتی از توجه به خلیج فارس هم بی‌نیاز می‌کند اما استفاده از منابع خزر به دلیل عمق زیاد این دریا نیاز به فناوری‌های پیشرفته دارد و تاکنون ایران نتوانسته در این مورد به موفقیتی دست یابد. حتی دکل ایران- البرز هم که با تاخیر فراوان در سال 2008 برای بهره‌برداری از منابع خزر افتتاح شد تاکنون فعالیت خود را آغاز نکرده است.

همچنان که بهار سال گذشته وزارت نفت ایران خبر از کشف 46 نفت و گاز در عمق 2400 متری خزر داد و وعده داد که به زودی استخراج نفت و گاز از این منابع آغاز شود اما تاکنون در این زمینه هیچ اقدامی صورت نگرفته است.

در حالی که با استفاده از این منابع ایران هم درآمد بیشتری کسب خواهد کرد و هم هزینه انتقال نفت و گاز از جنوب به شمال از بین می‌رود.

رقم مربوط به ذخایر دریای خزر به استثنای آمار وزارت انرژی امریکا به 16 درصد کل ذخایر جهانی می‌رسد. اما در منابع دیگر مثل آمار مجله‌Review of World Energy میزان ذخایر نفت کل کشورهای حوزه خزر به 7/34 میلیارد تن بالغ است که برابر است با 21 درصد کل ذخایر جهانی. سهم ایران 2/18 ، سهم روسیه 9/9 و سهم قزاقستان 4/5 میلیارد تن است.

با اینحال اکنون ایران با وجود داشتن این منابع یکی از بزرگترین مصرف‌کنندگان گاز در منطقه بعد از روسیه است.

به گفته دکتر نرسی قربان، استاد دانشگاه ذخاير نفت قزاقستان، آذربايجان و تركمنستان  در مجموع 47، روسيه  79 و ايران  137 ميليارد بشكه است اما ایران تاکنون هیچ برداشتی از این ذخایر نداشته است.

وی دلیل عقب‌ماندگی ایران در استفاده از این منابع را فقدان برنامه‌ريزي منسجم و بلندمدت در اين زمينه می‌داند.

هرچند رستم قاسمی، وزیر نفت به تازگی اعلام کرده که مجوز توسعه میدان‌های مشترک از رهبری گرفته شده است و وعده داده که امسال همه میدان‌های مشترک از نفت شهر تا میدان هنگام در خلیج فارس تعیین تکلیف شده و بر اساس آن کار توسعه همزمان این میدان‌ها نیز امسال آغاز می شود؛ اما آگاهان از خالی شدن منابع هیدروکربوری مشترک و رسیدن دستگاه‌های حفاری ایران به آب به جای نفت و گاز خبر می‌دهند.

بحران مدیریت در نظامی که اقتدارگرایان بی کفایت برخاسته از کودتا سامان امورش را در اختیار گرفته اند، خود را در چگونگی برداشت نفت از دریای خزر و خلیج فارس نیز آشکار ساخته است. سرمایه ملی آتش گرفته و به باد می رود و کشورهای همسایه با برداشت شتابان و پرحجم خود، ضرر و زیان غریبی را متوجه ایران کرده و می کنند.